HR รีพอร์ต

ชายลึกลับ

ปีพ.ศ. 2541 ที่มหาวิทยาลัยเล็กๆ ในเมืองบีเลเฟลด์ ประเทศเยอรมนี มีอาจารย์คนหนึ่งเก็บตัวอยู่แต่ในห้องทำงาน เขาไม่ค่อยไปงานเลี้ยง ไม่ยุ่งกับการเมืองในมหาวิทยาลัย แต่สิ่งที่เขาทำได้นั้นทำให้เพื่อนร่วมงานอึ้งไปทั้งคณะ

ชื่อของเขาคือ Niklas Luhmann (นิคลาส ลูห์มาน) นักสังคมวิทยาที่เขียนผลงานได้มากจนแทบไม่น่าเชื่อ ใน 30 ปีของอาชีพการงาน เขาเขียนหนังสือได้ 70 เล่ม บทความ 400 กว่าชิ้น และที่สำคัญ งานของเขาไม่ได้มีแค่ปริมาณ แต่มีคุณภาพสูงจนได้รับการยกย่องว่าเป็นหนึ่งในนักทฤษฎีทางสังคมที่สำคัญที่สุดของศตวรรษที่ 20

เพื่อนร่วมงานจึงอยากรู้ว่า ทำไมเขาถึงเขียนได้เร็วและเก่งขนาดนี้ เมื่อไปถามเขา คำตอบที่ได้กลับทำให้หลายคนงง เขาบอกว่า “ผมไม่คิดทุกอย่างเอง ส่วนใหญ่เกิดขึ้นในระบบของผม”

ห้องแห่งความลับ

วันหนึ่ง มีนักข่าวขอไปสัมภาษณ์ลูห์มานที่บ้าน เมื่อเขาพาไปดูห้องทำงาน สิ่งที่นักข่าวเห็นทำให้เขาตกตะลึง

ห้องทำงานนั้นเต็มไปด้วยตู้ไม้สูงใหญ่ ภายในมีการ์ดกระดาษขนาดเล็กเรียงเป็นแถวเป็นหลัก นับได้ประมาณ 90,000 การ์ด แต่ละการ์ดเขียนด้วยลายมือเล็กๆ มีเลขกำกับ และที่แปลกคือ การ์ดเหล่านี้ไม่ได้เรียงตามหัวข้อหรือตามอักษร แต่เรียงตามเลขที่ดูแปลกๆ เช่น 21/3a4b5

“นี่คือเครื่องมือทำงานหลักของผม” ลูห์มานอธิบาย “ผมเรียกมันว่า Zettelkasten หรือ ‘กล่องใส่บันทึก’ มันเป็นเหมือนสมองที่สองของผม”

วิธีการทำงานของกล่องมหัศจรรย์

ลูห์มานเล่าให้ฟังว่า เขาใช้ระบบนี้อย่างไร

ขั้นตอนที่ 1: อ่านและคิด ทุกเช้า ลูห์มานจะนั่งอ่านหนังสือหรือบทความ แต่เขาไม่ได้อ่านแบบหวือๆ เขาอ่านอย่างช้าๆ และคิดตามไปว่า สิ่งที่อ่านนี้เกี่ยวข้องกับอะไรที่เขารู้อยู่แล้วบ้าง

ขั้นตอนที่ 2: เขียนด้วยคำพูดตนเอง เมื่อเจอจุดที่น่าสนใจ เขาจะหยุดแล้วเขียนการ์ดใหม่ แต่เขาไม่ได้คัดลอกข้อความจากหนังสือ แต่เขียนด้วยคำพูดของตัวเองว่าเขาเข้าใจอย่างไร

เช่น ถ้าเขาอ่านเจอเรื่องว่า “สังคมมนุษย์ซับซ้อนขึ้นเรื่อยๆ” เขาอาจจะเขียนในการ์ดว่า:

“ความซับซ้อนในสังคม = การเกิดขึ้นของระบบย่อยมากมาย (เศรษฐกิจ การเมือง การศึกษา) ที่แต่ละระบบทำงานแยกกัน แต่ส่งผลต่อกัน คล้ายเครื่องจักรที่มีเฟืองหลายชั้น”

ขั้นตอนที่ 3: หาการเชื่อมโยง นี่คือจุดสำคัญที่สุด เมื่อเขียนการ์ดใหม่เสร็จ ลูห์มานจะคิดว่า ความคิดนี้เกี่ยวข้องกับการ์ดไหนที่เขาเขียนไว้แล้วบ้าง เขาจะเดินไปที่ตู้ ค้นหาการ์ดที่เกี่ยวข้อง แล้วเขียนอ้างอิงถึงกัน

ขั้นตอนที่ 4: ให้การ์ดคุยกัน สิ่งที่เกิดขึ้นต่อมาคือสิ่งมหัศจรรย์ เมื่อการ์ดมีมากพอ และเชื่อมโยงกันมากพอ มันจะเริ่ม “คุยกัน” ความคิดใหม่จะเกิดขึ้นเองจากการที่ความคิดเก่าๆ มาปะทะกัน

ตัวอย่างการทำงานจริง

ให้เราจินตนาการว่าลูห์มานกำลังเขียนหนังสือเรื่อง “ระบบสังคม” เขาไม่ได้นั่งเริ่มต้นจากกระดาษเปล่า แต่เขาเดินไปที่ Zettelkasten แล้วค้นหาการ์ดที่เกี่ยวกับ “ระบบ”

เขาอาจจะเจอการ์ดหมายเลข 32/5a ที่เขียนว่า: “ระบบ = ขอบเขตที่แบ่งแยกภายในกับภายนอก”

แล้วการ์ดนี้จะมีลิงก์ไปยังการ์ด 45/2b ที่เขียนว่า: “การสื่อสาร = เครื่องมือสร้างขอบเขตระบบ”

และการ์ด 45/2b ก็จะลิงก์ไปยังการ์ด 67/8c ที่เขียนว่า: “ภาษา = รหัสของการสื่อสาร แต่ละระบบมีรหัสต่างกัน”

เมื่อเขาติดตามลิงก์ไปเรื่อยๆ เหมือนการเล่นอินเทอร์เน็ต เขาจะได้เส้นทางความคิดที่ไหลลื่น และบทความหรือหนังสือก็เขียนออกมาได้เองแทบจะไม่ต้องคิดมาก

เคล็ดลับที่ทำให้ระบบนี้ใช้ได้ผล

1. หนึ่งการ์ด หนึ่งความคิด ลูห์มานไม่เคยใส่หลายเรื่องในการ์ดเดียว แต่ละการ์ดจะมีแค่ความคิดเดียว ทำให้ง่ายต่อการเชื่อมโยง

ตัวอย่างการ์ดที่ดี: “ลูกค้าซื้อสินค้าไม่ใช่เพราะต้องการสินค้า แต่เพราะต้องการแก้ปัญหา คนซื้อสว่านไม่ได้ต้องการสว่าน แต่ต้องการรู”

ตัวอย่างการ์ดที่ไม่ดี: “การตลาดมีหลายแบบ มีการตลาดแบบดิจิทัล การตลาดแบบปากต่อปาก การตลาดแบบเนื้อหา และลูกค้าซื้อสินค้าเพื่อแก้ปัญหา”

2. ใช้คำพูดของตัวเอง การเขียนด้วยคำพูดของตัวเองทำให้เราคิดจริงๆ ไม่ใช่แค่คัดลอก

แทนที่จะเขียน: “Democracy is government of the people, by the people, for the people”

ลูห์มานจะเขียน: “ประชาธิปไตย = ระบบที่คนเป็นทั้งผู้ปกครอง ผู้ถูกปกครอง และผู้ได้ประโยชน์ในเวลาเดียวกัน ซับซ้อนเพราะบทบาทซ้อนทับกัน”

3. การเชื่อมโยงต้องมีเหตุผล ลูห์มานไม่ได้เชื่อมโยงการ์ดแบบสุ่มสี่สุ่มห้า แต่จะเขียนเหตุผลที่เชื่อมโยงด้วย

เช่น: “การ์ดนี้เชื่อมกับ 23/4a เพราะทั้งคู่พูดถึงการที่ระบบสร้างตัวตนของตัวเองผ่านการแยกแยะกับสิ่งที่ไม่ใช่ตัวเอง”

มาลองทำกันดู: ตัวอย่างจากชีวิตจริง

สมมติคุณเป็นนักศึกษาที่กำลังเรียนเรื่อง “การตลาดดิจิทัล” มาดูว่าจะใช้ระบบ Smart Notes อย่างไร

วันที่ 1: อ่านเรื่อง Social Media Marketing คุณอ่านแล้วเขียนการ์ดหมายเลข 001: “Social Media ทำให้ลูกค้าเปลี่ยนจากผู้รับข้อมูลเป็นผู้สร้างข้อมูล ยุครับสื่อ->ยุคสร้างสื่อ บริษัทต้องเปลี่ยนจากการพูดเดียวเป็นการสนทนา”

วันที่ 5: อ่านเรื่อง Content Marketing คุณเขียนการ์ดหมายเลข 002: “Content Marketing = การให้ความรู้ฟรีเพื่อสร้างความน่าเชื่อถือ คล้ายหมอให้คำปรึกษาฟรี แล้วคนไข้จะกลับมาใช้บริการเวลามีปัญหาจริง”

แล้วคุณเขียนลิงก์: “เชื่อมกับ 001 – ทั้งคู่พูดถึงการเปลี่ยนบทบาทของลูกค้า จากคนฟัง->คนคุย จากคนรับ->คนให้”

วันที่ 12: อ่านเรื่อง Personal Branding คุณเขียนการ์ดหมายเลข 003: “Personal Brand = ความประทับใจที่คนจำได้เกี่ยวกับเรา ไม่ใช่สิ่งที่เราพูดว่าเราเป็น แต่เป็นสิ่งที่คนอื่นรับรู้ว่าเราเป็น”

แล้วคุณเห็นการเชื่อมโยง: “เชื่อมกับ 002 – Content Marketing คือการสร้าง Personal Brand ผ่านการแชร์ความรู้ ยิ่งให้ความรู้ดี ยิ่งสร้างภาพลักษณ์ผู้เชี่ยวชาญ”

วันที่ 20: เกิดความคิดใหม่ เมื่อคุณทบทวนการ์ดทั้งหมด คุณเริ่มเห็นภาพใหญ่ แล้วเขียนการ์ดหมายเลข 004: “การตลาดดิจิทัลทั้งหมด = การเปลี่ยนจากการขายสินค้าเป็นการสร้างความสัมพันธ์ Social Media ทำให้คุยได้ Content ทำให้น่าเชื่อถือ Personal Brand ทำให้จดจำได้ รวมกัน = ความสัมพันธ์ระยะยาว”

วันที่ 30: เขียนเรียงความ ตอนนี้ถ้าคุณต้องเขียนเรียงความเรื่อง “อนาคตของการตลาดดิจิทัล” คุณไม่ต้องนั่งคิดจากศูนย์ แค่เดินตามลิงก์ในการ์ด ความคิดจะไหลออกมาเองแบบลื่นๆ

เครื่องมือสมัยใหม่

แน่นอนว่าเราไม่จำเป็นต้องใช้การ์ดกระดาษเหมือนลูห์มาน เราใช้แอปได้

Obsidian – แนะนำมากสุด เป็นแอปที่ทำงานเหมือน Zettelkasten แต่ดีกว่า มันมี “Graph View” ที่แสดงการเชื่อมโยงเป็นภาพ เหมือนเว็บแมงมุมแห่งความคิด

ตัวอย่างการใช้ Obsidian:

• สร้างไฟล์ใหม่ชื่อ “การตลาดเนื้อหา”
• เขียนเนื้อหา แล้วใส่ [[ลิงก์]] ไปยังบันทึกอื่น
• เช่น: “การตลาดเนื้อหาต้องเข้าใจ [[จิตวิทยาผู้บริโภค]] และใช้ [[การเล่าเรื่อง]] ที่ดี”
• Obsidian จะสร้างลิงก์อัตโนมัติ

Notion – สำหรับคนชอบระเบียบ

• สร้างฐานข้อมูลบันทึก
• ใส่ Tag เพื่อจัดหมวดหมู่
• ใช้ Relation เชื่อมโยงหน้าต่างๆ

แบบง่ายๆ ใช้ Google Docs

• สร้างโฟลเดอร์ “Smart Notes”
• แต่ละบันทึกเป็นไฟล์แยก
• ใช้การค้นหาเพื่อหาความเชื่อมโยง

เคล็ดลับการเริ่มต้น

1. เริ่มเล็กๆ อย่าคิดมากว่าต้องมีระบบที่สมบูรณ์แบบตั้งแต่วันแรก เริ่มแค่จดบันทึกด้วยคำพูดตนเอง แล้วค่อยๆ เชื่อมโยง

2. จดทุกวัน แม้แค่วันละ 1 บันทึก ถ้าทำต่อเนื่อง 1 ปีก็จะมี 365 บันทึก ซึ่งเพียงพอสร้างเครือข่ายความคิดได้แล้ว

3. ทบทวนเป็นประจำ อย่างน้อยสัปดาห์ละครั้ง ให้เวลากับการอ่านบันทึกเก่า มักจะเจอการเชื่อมโยงใหม่ที่ไม่เคยคิดมาก่อน

4. อย่ากลัวผิด ระบบนี้ไม่มีถูกผิด สำคัญที่มันต้องทำงานกับคุณ ถ้าวิธีไหนใช้ได้ก็ใช้ต่อไป ถ้าไม่ได้ก็เปลี่ยน

ข้อผิดพลาดที่คนมักทำ

1. จดมากเกินไป หลายคนคิดว่า “ยิ่งจดเยอะยิ่งดี” จึงคัดลอกข้อความยาวๆ มาใส่ การทำแบบนี้จะกลายเป็นขยะ เพราะเวลาย้อนมา อ่านแล้วไม่รู้ว่าเราคิดอย่างไร

2. ไม่เชื่อมโยง มีคนเขียนบันทึกเป็นพันใบ แต่ไม่เคยเชื่อมโยงกัน ผลคือมีแค่กองข้อมูล ไม่มีความรู้

3. ใช้ภาษายาก บางคนคิดว่าต้องเขียนให้เป็นทางการ ใช้ศัพท์วิชาการ จนเวลากลับมาอ่าน ตัวเองยังไม่เข้าใจ เขียนแบบที่ตัวเองเข้าใจดีที่สุด

4. หยุดกลางคัน หลายคนเริ่มแรงแล้วหยุด ระบบนี้ต้องใช้เวลา ยิ่งนานยิ่งเห็นผล อย่าหวังเห็นผลในสัปดาห์แรก

เคล็ดลับขั้นสูง

1. ใช้ตัวอย่างจริง แทนที่จะเขียน “การตลาดต้องเข้าใจลูกค้า” เขียน “Starbucks ไม่ได้ขายกาแฟ แต่ขายประสบการณ์ ‘พื้นที่ที่ 3’ ระหว่างบ้านกับที่ทำงาน คนซื้อเพื่อความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของไลฟ์สไตล์”

2. ตั้งคำถาม ในบันทึกแต่ละใบ ลองตั้งคำถาม เช่น “แล้วถ้าใช้กับธุรกิจในไทยจะเป็นอย่างไร?” หรือ “สิ่งนี้ขัดแย้งกับทฤษฎีไหนบ้าง?”

3. สร้าง Index Notes นอกจากบันทึกธรรมดา ให้สร้างบันทึกที่เป็น “ดัชนี” รวมลิงก์ในหัวข้อเดียวกัน เช่น บันทึกชื่อ “การตลาดดิจิทัล – ภาพรวม” ที่มีลิงก์ไปยังบันทึกย่อยทั้งหมด

เรื่องเล่าจากผู้ใช้ระบบนี้

นักเขียนหนังสือ Ryan Holiday เขาใช้ระบบคล้ายๆ กัน เก็บข้อความจากหนังสือที่อ่านไว้ในกล่องตามหัวข้อ เมื่อเขียนหนังสือ เขาจะเทกล่องออกมา จัดเรียงข้อความ แล้วเขียนเรื่องราวเชื่อมต่อ ทำให้เขาเขียนหนังสือได้ปีละหลายเล่ม

นักวิจัย Anne-Laure Le Cunff เธอใช้ Obsidian จดบันทึกงานวิจัย ทำให้เธอเห็นความเชื่อมโยงระหว่างสาขาต่างๆ และค้นพบหัวข้อวิจัยใหม่ที่ไม่เคยมีใครทำมาก่อน

นักเรียนปริญญาเอก Scott Young เขาใช้ระบบนี้ทำให้เรียนจบปริญญาเอกเร็วกว่าเพื่อนๆ เพราะความรู้เชื่อมโยงกัน ทำให้เข้าใจลึกและจำได้ดี

อนาคตของการเรียนรู้

ระบบ Smart Notes ไม่ใช่แค่วิธีจดบันทึก แต่เป็นวิธีคิดแบบใหม่ ในยุคที่ข้อมูลเยอะแต่ความรู้น้อย ระบบนี้ช่วยให้เราแปลงข้อมูลเป็นความรู้ และแปลงความรู้เป็นปัญญา

มันเป็นการเลียนแบบวิธีทำงานของสมอง ที่เก็บความทรงจำไม่ใช่เป็นไฟล์แยกๆ แต่เป็นเครือข่ายที่เชื่อมโยงกัน ยิ่งเชื่อมโยงมาก ยิ่งจำได้ดี ยิ่งคิดได้ลึก

สรุป: การเปลี่ยนแปลงที่รอคุณอยู่

เมื่อลูห์มานเสียชีวิตในปี 2541 เขาทิ้ง Zettelkasten ไว้ให้โลก ตอนนี้มันถูกเปลี่ยนเป็นดิจิทัล อยู่ที่ niklas-luhmann-archiv.de ใครก็เข้าไปดูได้

สิ่งที่เราเห็นคือเครือข่ายความคิดที่ซับซ้อนและสวยงาม เหมือนดูใยแมงมุมยักษ์ที่มีแสงส่องผ่าน แต่ละการ์ดเชื่อมต่อกับการ์ดอื่นๆ สร้างสรรค์เป็นความคิดใหม่ๆ อยู่ตลอดเวลา

นี่คือพลังของ Smart Notes มันไม่ได้ทำให้เราฉลาดขึ้นในทันที แต่มันทำให้เราสร้างสรรค์ “ระบบความฉลาด” ที่เติบโตไปเรื่อยๆ

ลองจินตนาการดูว่า ถ้าคุณเริ่มทำวันนี้ ใน 5 ปีข้างหน้า คุณจะมีเครือข่ายความรู้ส่วนตัวที่มีขนาดใหญ่แค่ไหน คุณจะสามารถเขียน คิด และแก้ปัญหาได้ดีขึ้นแค่ไหน

เหมือนที่ลูห์มานเคยเขียนไว้ในการ์ดหมายเลข 9/8a3: “อนาคตไม่ใช่สิ่งที่เกิดขึ้นกับเรา แต่เป็นสิ่งที่เราสร้างขึ้นทุกวันผ่านการตัดสินใจเล็กๆ น้อยๆ”

การเริ่มต้นจด Smart Notes วันนี้ อาจจะเป็นการตัดสินใจเล็กๆ ที่เปลี่ยนแปลงวิธีคิดของคุณไปตลอดกาล

ลองเริ่มดูสิ เขียนบันทึกแรกด้วยคำพูดของตัวเอง แล้วคุณจะค้นพบว่า การจดบันทึกไม่ใช่แค่การเก็บข้อมูล แต่เป็นการสร้างสรรค์ความคิด

แบบฝึกหัดเริ่มต้น

สัปดาห์ที่ 1: ฝึกเขียนด้วยคำพูดตนเอง

• เลือกหนังสือหรือบทความที่กำลังอ่าน
• ทุกวันเขียนบันทึก 1 ใบ ด้วยคำพูดของตัวเอง
• ห้ามคัดลอกข้อความ ต้องอธิบายตามความเข้าใจ

สัปดาห์ที่ 2: เริ่มเชื่อมโยง

• ก่อนเขียนบันทึกใหม่ ให้อ่านบันทึกเก่าก่อน
• หาว่าความคิดใหม่เกี่ยวข้องกับความคิดเก่าอย่างไร
• เขียนคำอธิบายการเชื่อมโยง

สัปดาห์ที่ 3: ทดลองเขียน

• ลองเขียนเรียงความสั้นๆ จากบันทึกที่มี
• เดินตามลิงก์เชื่อมโยง ดูว่าเรื่องราวไหลออกมาอย่างไร
• ปรับปรุงระบบให้เหมาะกับตัวเอง

สัปดาห์ที่ 4: พัฒนาต่อยอด

• เพิ่มการตั้งคำถามในบันทึก
• สร้างบันทึกประเภท “ดัชนี” รวมหัวข้อเดียวกัน
• วางแผนการใช้ระบบในระยะยาว

จำไว้ว่า ระบบ Smart Notes ไม่ใช่เป้าหมาย แต่เป็นเครื่องมือ เป้าหมายคือการคิดดีขึ้น เรียนรู้ลึกขึ้น และสร้างสรรค์ได้มากขึ้น

เมื่อคุณเริ่มเห็นความคิดเก่าๆ กลับมาปรากฏในบริบทใหม่ เมื่อคุณเริ่มเชื่อมโยงสิ่งที่ดูไม่เกี่ยวข้องกัน เมื่อคุณเริ่มมีไอเดียใหม่ๆ เกิดขึ้นโดยไม่คาดคิด นั่นคือเวลาที่คุณจะรู้ว่า ระบบนี้เริ่มทำงานแล้ว

และเหมือนที่ลูห์มานเคยพูด: “ฉันไม่เคยมีความคิดที่ดีเมื่อไม่มีอะไรอยู่ในมือ”

ตอนนี้คุณรู้แล้วว่าจะใส่อะไรไว้ในมือ – ระบบ Smart Notes ที่จะเป็นเครื่องมือคิดที่ทรงพลังที่สุดของคุณ

#hrรีพอร์ต